Τι στο καλό είναι μια θερμίδα και γιατί όλοι μιλάνε γι’ αυτή χωρίς να ξέρουν;

Αν είσαι άνθρωπος, σίγουρα έστω και καταλάθος έχεις ακούσει τη λέξη “θερμίδες”.

Στο γυμναστήριο, στο TikTok, ή από τη γυναίκα σου που λέει «μη φας άλλο, έχει θερμίδες».

Όλοι τις φοβούνται, όλοι μιλάνε γι’ αυτές, αλλά... κανείς δεν ξέρει ακριβώς τι είναι.

Και το κωμικοτραγικό της υπόθεσης; Ακόμα και πολλοί “δήθεν” επαγγελματίες υγείας, που μιλάνε για θερμιδικά ελλείμματα και πλεονάσματα, αν τους ρωτήσεις:

«Τι είναι, ρε φίλε, η θερμίδα;»

...θα σε κοιτάξουν λες και τους είπες να σου περιγράψουν τη σκοτεινή ύλη με παραδείγματα.

Θα σου πουν “αν τρως πολλές παίρνεις βάρος, αν τρως λίγες χάνεις”.

Σώπα ρε ξεφτέρι, πώς δεν το είχα καταλάβει! Δηλαδή άμα ανοίγω κάθε μέρα το ψυγείο και δεν τρώω τίποτα, θα γίνω φέτες;

Ε, ευχαριστούμε για τη διάλεξη φυσικής, προχωράμε…

Και λες: ΟΚ, άμα το ακούσω αυτό από κάποιον που δεν τον ενδιαφέρει η διατροφή να τo δεχτώ. Δεν ασχολείσαι, δεν σε νοιάζει, fair enough. Αλλά όταν βλέπω να το παίζουν ξερόλες, να λένε “έλλειμμα”, “πλεόνασμα” με ύφος καθηγητή φυσικής... ε ρε φίλε, κάνε πρώτα ένα googlάρισμα τουλάχιστον!

Δε ζητάμε διδακτορικό, μια βασική κατανόηση μόνο. Για να μην μιλάμε όλοι “περί ανέμων και θερμίδων”.

Η επιστημονική (και βαρετή) αλήθεια

Η θερμίδα είναι μονάδα ενέργειας. Στον ορισμό της Φυσικής, μία θερμίδα είναι η ποσότητα ενέργειας που χρειάζεται για να αυξήσει τη θερμοκρασία 1 γραμμαρίου νερού κατά 1 βαθμό Κελσίου (από 14,5°C σε 15,5°C, για τους λάτρεις της ακρίβειας).

Ναι, τόσο απλό και τόσο “ψυχρό”.
Αλλά στη διατροφή δεν χρησιμοποιούμε τη μικρή «θερμίδα» (cal), αλλά τη χιλιοθερμίδα (kilocalorie, kcal), δηλαδή 1.000 φορές περισσότερη ενέργεια.
Άρα όταν στη συσκευασία γράφει “200 θερμίδες”, στην πραγματικότητα εννοεί 200.000 μικρές θερμίδες ή 200 kcal.

(Για να καταλάβεις το μέγεθος, 1 kcal = ενέργεια που χρειάζεται για να ανεβάσεις τη θερμοκρασία ενός λίτρου νερού κατά 1°C.)

Χημικά τι σημαίνει αυτό στο σώμα μας

Το σώμα μας είναι ένα χημικό εργοστάσιο.
Ό,τι τρώμε (υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες) περνά μέσα από μια αλυσίδα χημικών αντιδράσεων, τον μεταβολισμό, όπου “σπάει” σε μικρότερα μόρια.
Κατά τη διάρκεια αυτών των αντιδράσεων, απελευθερώνεται ενέργεια. Αυτή η ενέργεια μετριέται σε θερμίδες.

Αυτές οι θερμίδες δεν είναι κάτι “αφηρημένο”.
Είναι η ενέργεια που κυκλοφορεί στα κύτταρα σου για να:

• χτυπάει η καρδιά σου,

• λειτουργούν οι μύες,

• παράγει το σώμα θερμότητα,

• και γενικά να... υπάρχεις.

Η “καύση” αυτή δεν έχει φλόγες, αλλά είναι χημικά ελεγχόμενη, μέσα στα μιτοχόνδρια των κυττάρων.
Εκεί μετατρέπεται η χημική ενέργεια από το φαγητό σε ATP (adenosine triphosphate), το “νόμισμα” ενέργειας του οργανισμού. Το ATP μετά «σπάει» όπου χρειάζεται ενέργεια, απελευθερώνει θερμότητα και δύναμη, και... βουαλά, ζεις, κινείσαι, αναπνέεις, σκέφτεσαι.

Από τη φυσική στη ζωή: γιατί μας νοιάζει;

Όταν λες “τρώνε 2000 θερμίδες τη μέρα”, στην ουσία λες:

“παρέχω στον οργανισμό μου 2000 μονάδες ενέργειας για να κάνει τη δουλειά του.”

Αν του δώσεις περισσότερη ενέργεια απ’ όση χρειάζεται, το σώμα την αποθηκεύει αρχικά αναπληρώνει τα αποθέματα γλυκογόνου στο ήπαρ και στους μύες και, όταν αυτά γεμίσουν, μετατρέπει την επιπλέον ενέργεια σε λίπος που αποθηκεύεται στον λιπώδη ιστό.

Αν του δώσεις λιγότερη ενέργεια, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει τα αποθέματα του: πρώτα το γλυκογόνο, στη συνέχεια τα λιπαρά οξέα και, αν το έλλειμμα είναι παρατεταμένο ή υπερβολικό, ακόμη και αμινοξέα από τη διάσπαση μυϊκής πρωτεΐνης.
Και έτσι γεννιούνται τα περίφημα:

• Έλλειμμα θερμίδων → χάνεις βάρος

• Ισορροπία θερμίδων → διατηρείς βάρος

• Πλεόνασμα θερμίδων → παίρνεις βάρος

Φαίνεται απλό, έτσι;
Ναι… αλλά όχι και τόσο. 😅

Γιατί η ισορροπία θερμίδων δεν είναι ίδια για όλους. Ένας αθλητής που θέλει να αυξήσει μυϊκή μάζα χρειάζεται πλεόνασμα, ενώ κάποιος που θέλει να διατηρήσει απόδοση χωρίς να πάρει λίπος πρέπει να “παίζει” πολύ προσεκτικά ανάμεσα στις δύο καταστάσεις.

Κι εκεί είναι που μπαίνει η πραγματική τέχνη της διατροφής:

δεν είναι μόνο πόσες θερμίδες παίρνεις ή καίς, αλλά από πού έρχονται, πότε τις καταναλώνεις και τι ρόλο παίζουν στο σώμα σου τη δεδομένη στιγμή.

Γιατί τελικά, η διατροφή δεν είναι μαθηματικά, είναι βιολογία. Δεν μετράμε απλώς θερμίδες, αλλά και ποιότητα. Δύο φαγητά με ίδιες θερμίδες μπορούν να έχουν εντελώς διαφορετική επίδραση στον κορεσμό, στη διάθεση, στη γλυκόζη και στις ορμόνες σου.

Η τραγική ειρωνεία

Ρώτα 10 άτομα τι είναι θερμίδα, οι 5 θα σου πουν “κάτι κακό”.
Άλλοι θα σου πουν “πρέπει να τις μετράς”, άλλοι “μην τις μετράς”.
Η αλήθεια;
Η θερμίδα ούτε καλό ούτε κακό είναι.
Είναι πληροφορία.
Όπως το να ξέρεις πόσα χιλιόμετρα έχει το αμάξι σου ή πόσο καίει.
Δεν χρειάζεται να την φοβάσαι, απλά να την καταλαβαίνεις.

Και κάτι τελευταίο...

Η αλήθεια είναι πως ένα άρθρο δεν φτάνει για να αναλύσουμε τη σημασία μιας σωστής διατροφής και το πώς μπορεί πραγματικά να αλλάξει την καθημερινότητά μας.

Γιατί η διατροφή δεν είναι μόνο θερμίδες.
Είναι συμπεριφορά, συνήθειες, ψυχολογία, ισορροπία.

Κι εδώ ακριβώς έρχονται οι επαγγελματίες υγείας.
Είναι δουλειά τους και καθήκον τους να σου παρέχουν σωστές, εξατομικευμένες διατροφικές συμβουλές, βασισμένες στην επιστήμη, όχι στα trends.

Όπως κι εμείς, στην ομάδα του Nutrismart.gr, που έχουμε στόχο να κάνουμε τη διατροφή πιο απλή, πιο κατανοητή και πιο ανθρώπινη. Όχι με “πρέπει”, αλλά με γνώση, επίγνωση και σεβασμό προς τον άνθρωπο.

Γιώργος Καραβάνας

Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

BSc (Hons) Dietetics, MSc Applied Sport and Exercise Nutrition

Πηγές

• _{World Health Organization (2021). Energy balance and obesity prevention.}

• _{FAO/WHO/UNU (2001). Human Energy Requirements.}

• _{Harvard T.H. Chan School of Public Health. The Nutrition Source – Understanding Calories.}

• _{NIH. Metabolism and Energy Balance Overview.}

• _{Lehninger, A. L. (2017). Principles of Biochemistry.}