Nutrismart.gr
Posts
25η Μαρτίου: Ο μπακαλιάρος, η σκορδαλιά και η δική μας διατροφική επανάσταση!

25η Μαρτίου: Ο μπακαλιάρος, η σκορδαλιά και η δική μας διατροφική επανάσταση!

George Karavanas
March 24th, 2025

Η 25η Μαρτίου είναι μια μέρα γεμάτη νόημα. Μόλις τελειώσουν οι παρελάσεις, οι περισσότεροι στρέφονται προς το τραπέζι, όπου τους περιμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά εδέσματα της ημέρας. Από τη μια, γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ενώ από την άλλη, τιμούμε την Ελληνική Επανάσταση του 1821, έναν αγώνα που καθόρισε την ιστορία μας. Είναι μια ημέρα εθνικής υπερηφάνειας, αναστοχασμού και φυσικά παράδοσης. Τι καλύτερο από ένα καλό τραπέζι γεμάτο ζωντάνια και φυσικά με... μπακαλιάρο σκορδαλιά.

Όπως κάθε ελληνική γιορτή, έτσι και αυτή συνοδεύεται από ένα χαρακτηριστικό πιάτο. Και εδώ έρχεται το ερώτημα: γιατί μπακαλιάρος και γιατί σκορδαλιά;

Λίγη ιστορία για τον μπακαλιάρο

Ο κλασικός παστός μπακαλιάρος που καταναλώνουμε στις 25 Μαρτίου δεν αλιεύεται στα ελληνικά νερά αλλά εισάγεται από χώρες όπως η Νορβηγία, η Ισλανδία και ο Καναδάς. Ο Gadus morhua, γνωστός ως βόρειος μπακαλιάρος, ζει κυρίως σε κρύα νερά και έχει μεγάλη διατροφική αξία. Ωστόσο, υπάρχει ένα συγγενές είδος, ο μεσογειακός μπακαλιάρος ή μερλούκιος (Merluccius merluccius), που αλιεύεται στις ελληνικές θάλασσες, αν και χρησιμοποιείται λιγότερο στη συγκεκριμένη παράδοση.

Η κατανάλωση του παστού μπακαλιάρου διαδόθηκε στην Ελλάδα κατά την Οθωμανική περίοδο, καθώς ήταν φθηνό, εύκολο στη μεταφορά και μπορούσε να διατηρηθεί για μήνες χωρίς ψύξη. Ήταν ιδανική λύση για τις νηστείες, όταν το φρέσκο ψάρι δεν ήταν εύκολα διαθέσιμο στην ηπειρωτική χώρα.

Αυτός ο αλμυρός θησαυρός κατέληξε να είναι μια προσιτή και θρεπτική επιλογή για τις ελληνικές οικογένειες, ιδανική για τη Σαρακοστή, όπου απαγορεύεται το κρέας αλλά επιτρέπεται το ψάρι σε ορισμένες μέρες.

Λίγη ιστορία για τη σκορδαλιά

Η σκορδαλιά είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά συνοδευτικά της ελληνικής κουζίνας, με ρίζες που φτάνουν μέχρι την αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν σκόρδο σε πολλές συνταγές για τις φαρμακευτικές και θρεπτικές του ιδιότητες. Στη βυζαντινή περίοδο, η σκορδαλιά εμφανίζεται ως συνοδευτικό ψαριών και λαχανικών, ενώ κατά την Οθωμανική περίοδο, ενσωματώθηκε πλήρως στην ελληνική γαστρονομία, κυρίως ως συνοδευτικό του μπακαλιάρου.

Η παραδοσιακή σκορδαλιά φτιάχνεται με σκόρδο, ψωμί ή πατάτα, ξύδι, ελαιόλαδο και αλάτι, δημιουργώντας μια δυνατή γεύση που είτε λατρεύεις είτε... προβληματίζεσαι για τις κοινωνικές σου συναναστροφές μετά το γεύμα! Αν δεν θέλεις να σε αποφεύγουν οι γύρω σου, φρόντισε να έχεις μια τσίχλα πρόχειρη (δυνατή κιόλας-μέντα) ή βεβαιώσου ότι όλοι στο τραπέζι φάγατε σκορδαλιά!

Μπακαλιάρος - Σκορδαλιά: Διατροφική ανάλυση και οφέλη

Ο μπακαλιάρος και η σκορδαλιά δεν είναι απλά μια παραδοσιακή επιλογή, αλλά ένας γαστρονομικός συνδυασμός με σημαντικά διατροφικά οφέλη. Αν και πρόκειται για ένα φαγητό που απολαμβάνουμε κυρίως μια συγκεκριμένη ημέρα του χρόνου, αξίζει να εξετάσουμε τα διατροφικά του χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, ο μπακαλιάρος διατροφικά είναι εξαιρετική επιλογή:

Υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, με περίπου 18-20γρ. πρωτεΐνης ανά 100γρ. μπακαλιάρου, η οποία συμβάλλει στη σύνθεση και αποκατάσταση των μυϊκών ιστών, στη διατήρηση της άλιπης μάζας σώματος και στη ρύθμιση πολλών μεταβολικών λειτουργιών του οργανισμού.
Χαμηλά λιπαρά, με λιγότερο από 1γρ. λίπους ανά 100γρ, αν δεν τον πνίξουμε στο τηγάνι και στο λάδι.
Πλούσιος σε ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία συμβάλλουν στη μείωση της φλεγμονής και στη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας, παρέχοντας περίπου 200-300mg DHA και EPA ανά μερίδα 100γρ.

Και μετά έρχεται η σκορδαλιά:

Σκόρδο: Αντιοξειδωτικό, αντιβακτηριακό και, ενδεχομένως, η καλύτερη φυσική αποτρεπτική ουσία για κοινωνικές συναναστροφές μετά το γεύμα. (Σοβαρά τώρα, αν έχεις ραντεβού το ίδιο βράδυ, προετοιμάσου να μιλάς από απόσταση ασφαλείας.) Το σκόρδο έχει συνδεθεί με οφέλη στην καρδιαγγειακή υγεία και το ανοσοποιητικό σύστημα.
Πατάτα ή ψωμί: Εδώ είναι το δίλημμα, η πατάτα δίνει ελαφρώς λιγότερες θερμίδες, ενώ το ψωμί προσθέτει περισσότερους υδατάνθρακες. Ωστόσο, η διαφορά είναι μικρή και στην τελική, η καλύτερη επιλογή είναι αυτή που ταιριάζει περισσότερο στις δικές σας γευστικές προτιμήσεις. Για μία ημέρα, μια τέτοια λεπτομέρεια δεν θα αλλάξει και πολλά!
Ελαιόλαδο: Κλασική ελληνική υπερτροφή, το ελαιόλαδο προσφέρει αντιοξειδωτικά και μονοακόρεστα λιπαρά που είναι ευεργετικά για την καρδιαγγειακή υγεία. Ωστόσο, είναι θερμιδικά πυκνό (περίπου 120 θερμίδες ανά κουταλιά της σούπας), οπότε η ποσότητα παίζει ρόλο και λίγο είναι αρκετό για να προσφέρει γεύση και διατροφικά οφέλη.

Μπακαλιάρος: Τηγανητός ή όχι; Ποια είναι η καλύτερη επιλογή

Ο τηγανητός μπακαλιάρος με κουρκούτι είναι η πιο παραδοσιακή εκδοχή και παραμένει αγαπημένος για πολλούς. Ωστόσο, για μια πιο ελαφριά επιλογή, το ψήσιμο στον φούρνο ή η χρήση air fryer μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των κορεσμένων λιπαρών. Επιπλέον, η επιλογή του σωστού λαδιού στο τηγάνισμα κάνει διαφορά, καθώς το ελαιόλαδο είναι ιδανικό, διότι αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες και έχει ανώτερο διατροφικό προφίλ από τα σπορέλαια.

Η extra πληροφορία της ημέρας

Τα περισσότερα σπορέλαια, όπως το ηλιέλαιο, το καλαμποκέλαιο και η σόγια, είναι έντονα επεξεργασμένα και περιέχουν υψηλές ποσότητες ωμέγα-6 λιπαρών οξέων. Αν και τα ωμέγα-6 είναι απαραίτητα, η υπερβολική πρόσληψή τους χωρίς επαρκή ποσότητα ωμέγα-3 δημιουργεί φλεγμονώδεις καταστάσεις στον οργανισμό. Επιπλέον, αυτά τα λάδια οξειδώνονται εύκολα όταν εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες, σχηματίζοντας επιβλαβείς ενώσεις. Αντίθετα, το ελαιόλαδο είναι πιο σταθερό λόγω των μονοακόρεστων λιπαρών του και των αντιοξειδωτικών που περιέχει, καθιστώντας το ανώτερη επιλογή τόσο για τηγάνισμα όσο και για γενική χρήση στη διατροφή.

Παράδοση, γεύση και στιγμές με τους δικούς μας ανθρώπους

Οι παραδόσεις και οι γιορτινές ημέρες δεν αφορούν μόνο το φαγητό, αλλά κυρίως τις στιγμές που μοιραζόμαστε με τους ανθρώπους μας. Το τραπέζι της 25ης Μαρτίου είναι μια αφορμή να βρεθούμε με φίλους και οικογένεια, να δημιουργήσουμε αναμνήσεις και να απολαύσουμε την ημέρα. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η 25η Μαρτίου είναι μια ημέρα με βαθύτερο ιστορικό και εθνικό νόημα. Είναι μια ευκαιρία να τιμήσουμε τους αγώνες του παρελθόντος, να θυμηθούμε την αξία της ελευθερίας και να αναλογιστούμε τη σημασία της ημέρας πέρα από το γιορτινό τραπέζι. Ναι, ο μπακαλιάρος και η σκορδαλιά είναι μέρος του εθίμου, αλλά η ουσία της ημέρας βρίσκεται στις σχέσεις μας και στην ατμόσφαιρα που δημιουργούμε γύρω από το τραπέζι.

Δεν υπάρχει λόγος να αγχωνόμαστε υπερβολικά για τη διατροφή μας μία ημέρα το χρόνο. Το να απολαύσουμε τον μπακαλιάρο μας όπως επιβάλλει το έθιμο δεν θα καταστρέψει το σώμα μας προφανώς. Από την άλλη, αν το παρακάνουμε, γιατί ως γνωστόν, οι Έλληνες δεν τρώμε «λίγο» (κρατάμε και για stock), τότε μπορεί να νιώθουμε ότι η επανάσταση συνεχίζεται... στο γαστρεντερικό μας σύστημα.

Ας απολαύσουμε την ημέρα χωρίς υπερβολές, με έξυπνες επιλογές και σεβασμό τόσο στην παράδοση όσο και στο σώμα μας. Γιατί, όπως και στη ζωή, έτσι και στη διατροφή, το μέτρο είναι η καλύτερη στρατηγική.

Καλή 25η Μαρτίου! Απολαύστε το φαγητό και για παν ενδεχόμενο φροντίστε να έχετε και πρόχειρη και μια τσίχλα!

Χρόνια πολλά σε όλους, χρόνια πολλά Ελλάδα!

Γιώργος Καραβάνας

BSc (Hons) Dietetics

MSc Applied Sports and Exercise Nutrition

^{Βιβλιογραφία}

^{Bohn, T. (2008).}^{Bioavailability of non-heme iron and ascorbic acid interaction}^{. PubMed.}
^{Boskou, D. (2011).}^{Olive oil composition and its health benefits}^{. PMC.}
^{Calder, P. C. (2017).}^{Omega-3 fatty acids and inflammatory processes: From molecules to man}^{. PMC.}
^{Psaltopoulou, T., et al. (2019).}^{Olive oil intake and mortality: A meta-analysis}^{. PubMed.}
^{Ried, K. (2016).}^{Garlic and cardiovascular disease}^{. PubMed.}
^{Harvard T.H. Chan School of Public Health (n.d.). Omega-6 fatty acids and health. [Online] Available at:}^{https://www.hsph.harvard.edu}^{[Accessed 18 March 2025].}
^{World Journal of Gastroenterology (2020). ‘Impact of omega-6 fatty acids on chronic inflammatory diseases: a review’, World J Gastroenterol, 26(42), pp. 6728–6745. doi:10.3748/wjg.v26.i42.6728.}
^{Journal of Food Science and Technology (2021). ‘Oxidative stability of vegetable oils at high temperatures: effects on lipid oxidation and toxic compound formation’, J Food Sci Technol, 58(1), pp. 12–24. doi:10.1007/s13197-020-04665-5.}
^{European Journal of Clinical Nutrition (2018). ‘Monounsaturated fats and cardiovascular health: benefits of olive oil consumption’, Eur J Clin Nutr, 72(1), pp. 30–35. doi:10.1038/ejcn.2017.149.}

_{^{Πηγές εικόνων}}

_{^{Greek Cooking by Katerina (n.d.)}}_{^{Ελαφριά σκορδαλιά}}_{^{. Available at:}}_{^{https://www.greekcookingbykaterina.com/recipes/recipe/139/elafria-skordalia}}_{^{(Accessed: 24 March 2025).}}
_{^{Papadimitriou (n.d.)}}_{^{Cod fried in beer batter with oregano, thyme, mustard Kalamata Papadimitriou}}_{^{. Available at:}}_{^{https://papadim.com/en/cod-fried-in-beer-batter-with-oregano-thyme-mustard-kalamata-papadimitriou/}}_{^{(Accessed: 24 March 2025).}}
_{^{BoatFishing (n.d.)}}_{^{Μπακαλιάρι – Άρθρα και πληροφορίες}}_{^{. Available at:}}_{^{https://www.boatfishing.gr/tag/bakaliari/}}_{^{(Accessed: 24 March 2025).}}